Sunuş

 Çağımızda enerjiye ulaşmak en doğal insani bir ihtiyaçtır. Ekonomik/sosyal kalkınma ve insanca yaşam için; güvenilir, ucuz ve temiz enerji arzı günümüzün en önemli sorunu haline gelmiştir. Dünya‘da halen 1.6 milyar insanın (yüzde 25.1) enerjiden yararlanma olanağına sahip olmadığı bilinmektedir. Bu durum gelecekte dünya ölçeğinde savaşlara neden olabileceği ifade edilen sorunlardan biridir. Eldeki veriler ülkemizdeki enerji tüketim artış hızının AB ve OECD ülkelerinin enerji tüketim artış hızının iki katından fazla olduğunu göstermektedir. Elektrik enerjisi tüketimindeki değişim ise diğer ülke ortalamalarının tam 4 katıdır.

Günümüzde eski enerjiler olan odun, rüzgar, insan ve hayvan gücü yerine yeni enerjiler olan jeotermal, güneş, hidrolik, gelgit, dalga ve akımlar ile biyomas grubu enerjiler tercih edilmektedir. Taşkömürü, linyit, petrol ve doğalgaz, odun, tezek, artıklar, jeotermal, güneş ve rüzgar birincil enerji kaynakları; elektrik, kok, havagazı birincil enerji kaynaklarının çeşitli yöntemlerle kullanılmaları sonucu elde edilen ve bu kaynaklara bağımlı olan ikincil enerji kaynaklarıdır.

19.yüzyılın başlarında havagazından cadde, sokak, ev, işyerleri ve şehirlerin aydınlatmasında ve ısınmada faydalanılmıştır. Gaz lambası, havagazı ve daha sonra elektrik ile aydınlatma gün ışığına bağlılığa son vererek hem konfor sağamış hem de endüstrileşmenin yoğunlaşmasında etkili olmuştur. Işık ihtiyacının karşılanması sayesinde çalışma süresi uzatılmış ve gece çalışması koşulları yaratılmıştır.

Günlük yaşamın ve iş hayatının vazgeçilmez unsuru, devletlerin sosyal ve ekonomik gücünün gelişmişlik göstergesi, sanayide önemli bir girdi maliyet unsuru olan elektrik enerjisi ile ilgili olarak çeşitli kaynaklardan derlenerek yapılan bu çalışmada kısa bir dünya ve Türkiye havagazı kullanımı, zamanla havagazının yerini alan elektriğin Türkiye`deki uygulamaları ve kullanım safhaları ve tarihsel gelişimi incelenmiştir.

Birinci bölümde, elektrik öncesi aydınlatma araçları, havagazının bulunuşu ile havagazının aydınlatma ve ısınmada kullanılması, Osmanlı Devletinde aydınlatma çalışmaları ve elektriğin bulunuşunun kısa tarihi konu edilmiştir. İkinci bölümde, Osmanlının 20. yüzyıl başındaki ekonomik durumu anlatıldıktan sonra telgraf ve telefonun Osmanlıda kullanılmasıyla elektriğe geçiş dönemi anlatılmaktadır. 

Üçüncü bölümde, Cumhuriyetin ilk yıllarında elektrik uygulamaları, Türkiye açısından önemli olan İzmir İktisat Kongresi ve ele alınan kararlar doğrultusunda yapılan çalışmalar ve Cumhuriyetin kurulmasıyla sanayinin gelişimi konu edilmektedir. 1929 ekonomik buhranıyla Türkiye`de ve dünyada yaşanan sıkıntılar ve sonuç olarak ülke politikalarında devletçiliğin yer alması ve buna istinaden millileştirme çalışmalarına değinilmiştir. Kitabı yayına hazırlayan Sayın Nazite Özdemir`e teşekkür ederken bu yayınımızın ayrıca telif ya da tercüme eser hazırlamak isteyenlere ve meslek alanımızda tez hazırlayanlara da açık bir çağrı olduğunu belirterek, bu yayının amacına uygun olmasını ve bir ihtiyacı karşılamasını dileriz.

Elektrik Mühendisleri Odası

43. Dönem Yönetim Kurulu Başkanı

Cengiz GÖLTAŞ

Mayıs 2012 

İçindekiler

 ÖZET 7

ABSTRACT 9

ÖNSÖZ 11

KISALTMALAR LİSTESİ 12

BİRİMLER LİSTESİ 13

GİRİŞ 15

I.BÖLÜM 21

DÜNYADA VE TÜRKİYEDE ELEKTRİK ÖNCESİ AYDINLATMA ARAÇLARI VE ENERJİ KAYNAKLARI 21

1. ELEKTRİK ÖNCESİ AYDINLATMA ARAÇLARI 22

1.1. Havagazı 23

2. OSMANLI DEVLETİNDE AYDINLATMA ÇALIŞMALARI 25

3. ELEKTRİĞİN BULUNUŞU 29

II.BÖLÜM 35

CUMHURİYET ÖNCESİ DÖNEMDE TÜRKİYE`DE ELEKTRİK ENERJİSİ 35

1.OSMANLI`DA ELEKTRİK UYGULAMALARINA GEÇİŞ 37

1.1. Telgrafın Kullanılmaya Başlanması 38

1.2. Telefonun Kullanılmaya Başlanması 39

2.OSMANLI DEVLETİNDE İMTİYAZ UYGULAMALARI 40

2.1. Osmanlı Devleti`nde İmtiyazlı Şirketler 46

4. BAŞKENT İSTANBUL`UN İLK ELEKTRİK TESİSİ 54

4.1. Ganz Anonim Şirketi 54

4.2. Silahtarağa Termik Elektrik Santralı 55

5. OSMANLI`DA TRAMVAY 58

III. BÖLÜM 65

CUMHURİYET DÖNEMİ ELEKTRİK UYGULAMALARI 65

1.CUMHURİYETİN İLK YILLARINDA ELEKTRIK UYGULAMALARI65

2. İZMİR İKTİSAT KONGRESİ 67

3. CUMHURİYETİN KURULMASI 69

4. 1929 EKONOMİK BUHRANI 75

5. TÜRKİYE`DE MİLLİLEŞTİRME ÇALIŞMALARI 84

6. ELEKTRİK EĞİTİMİ 98

7. GÜNDELİK YAŞAMDA ELEKTRİK KULLANIMININ GETİRDİĞİ

DEĞİŞİKLİKLER 100

SONUÇ 105

KAYNAKÇA 110

EKLER 123

EK-2 DÖKÜMANLAR 128