Giriş

Kredi kartınızla online ödeme yapmak istemiyorsanız veya sorun yaşıyorsanız banka havalesi veya eft yolu ile ödeme yapabilirsiniz.
Ödeme Bilgileri
İş Bankası Yenişehir Şubesi (4218) 5110 No‘lu Hesap (IBAN TR490006400000142180005110)
Açıklama kısmına almak istediğiniz yayın/yayınların adını yazınız.
Ödeme yaptıktan sonra dekontu (0312) 417 38 18 Nolu faksa veya emo@emo.org.tr e-posta adresine gönderiniz.

Yayınımız ücretini ödemenizden sonra size pdf ve epub biçiminde e-posta ile tek kullanımlık link gönderilecektir. Link ile ilgili sorununuzda lütfen emo@emo.org.tr adresine epsota gönderiniz. Tarafınıza ayrıca baskılı bir kopya gönderilmeyecektir.

Bu notların hazırlanmasında 2009`da yitirdiğimiz Sayın M.Turgut Odabaşı`nın değerli katkılarını anmadan geçemeyiz. Botaş`ta Elektrik Mühendisliği yapmakta olan Turgut Odabaşı, çeşitli kaynaklardan hazırladığı notları önce Elektrik Tesisat Mühendisleri Dergisinin çeşitli sayılarında meslektaşlarına yararlı olmak üzere yayınladı.

Kendisinin hazırladığı notlardan yararlanarak, notlarının bir kısmını Bileşim Yayınevi aracılığı ile yayınlamıştık. Onun notlarından ve diğer kaynaklardan yapacağımız diğer derlemeleri ise EMO kanalıyla yayınlanması kendi isteğiydi. Ancak bu isteğini hemen gerçekleştirmek mümkün olmadı.

Kitap 9 bölümden oluşmaktadır. Kitabın diğer 9 bölümü şu isimlerden oluşmaktadır. Bu bölümler ayrı kitaplar olarak yayınlanacaktır.

1. Dizayn İşlemleri
2. Tesis Yükleri ve Beslemeye Etkileri
3. Şebeke Konfigürasyonları
4. Güç Kalitesi
5. Güç Kaynakları
6. İletkenlerin Boyutlandırılması
7. Motorlar ve Tahrik Sistemleri
8. Kısa Devre Hesapları
9. Koruma Kontrol ve İzleme

Sunuş

Elektrik Tesisat Notları olarak, Sayın Odabaşının değerli çalışmasından da yararlanarak hazırladığımız bu çalışmanın EMO kanalı ile yayınlanması için başından beri desteğini esirgemeyen Orhan (Örücü) Ağabeyimize, derlemenin hazırlanmasında katkılarından dolayı Emre (Metin) ve Hakkı (Ünlü) kardeşlerime teşekkürü borç bilirim.

Bu tür mesleki yayınların e‐kitap olarak çok düşük bedeller ile meslektaşlarına kazandırmak için bu yayın portalını oluşturma kararı alan 42. Dönem EMO Yönetimine öncü rölünden dolayı teşekkür ederiz.

E-Kitabı Derleyen ve Yayına Hazırlayan
İbrahim Aydın BODUR

İçindekiler

9.1.  Koruma Sistemlerinin İncelenmesi 13

9.1.1 Giriş. 13

9.1.1.1. Koruma sisteminde olması gereken şartlar. 13

9.1.1.2. Rölelerde olması gereken nitelikler. 15

9.1.2. Sistemde bir hatanın varolma kriterleri 16

9.1.2.1. Şebeke üzerinde bir hatanın varoluş kriterini oluşturan etkenler  16

9.1.3. Koruma Cihazları 17

9.1.4. Koruma Sisteminin Tasarımı 18

9.1.5. Koruma Sistemi Çalışmaları 19

9.1.5.1. Güç sisteminin araştırılması 21

9.1.5.2. Her bir uygulama için çözümler. 21

9.2. Güç Sisteminin Araştırılması ve Çözümler. 23

9.2.1. Güç sistemi yapısı 23

9.2.2 Nötr Topraklama Sistemleri 27

9.2.2.1. Zorluklar ve seçim kriterleri 27

9.2.2.2. Aşırı gerilim seviyelerinin azaltılması 28

9.2.2.3. Toprak hata akımının azaltılması 29

9.2.2.4. Nötrü izole sistem.. 30

9.2.2.5. Nötrü direnç üzerinden topraklı sistemler. 34

9.2.2.6. Düşük reaktans üzerinden nötrün topraklanması 39

9.2.2.7. Kompanzasyon reaktansı üzerinden nötr noktasının topraklanması 42

9.2.2.8. Nötrü doğrudan topraklı sistemler. 45

9.3. Koruma Sistemlerinin Koordinasyonu. 47

9.3.1. Koordinasyon İşlemleri 47

9.3.2. Koruma Koordinasyonu için Gerekli Veriler. 49

9.3.3. Koruma Koordinasyon Prosedürü. 50

9.3.4. Koordinasyon Zaman Aralıkları 50

9.3.5. Koruma Sistemlerinde Seçicilik. 51

9.3.5.1. Akım Karakteristikli Seçicilik. 54

9.3.5.2. Lojik Seçicilik. 56

9.3.5.3. Yönlü Koruma Seçiciliği 59

9.3.5.4 Diferansiyel Koruma Seçiciliği 60

9.3.5.4. Kombine Seçici Sistemler. 63

9.3.6. Toprak Hatasının  İzlenmesi ve Koruma. 63

9.4. Şebeke Koruması 69

9.4.1 Koruma Sistemi Gereklilikleri 69

9.4.2. Zaman Karakteristikleri 71

9.4.2.1 Sabit zaman karakteristiği 71

9.4.2.2. Ters Akım-Zaman Karakteristiği 71

9.4.3. Seçicilik. 74

9.5. Güç Sistemleri Koruması 80

9.5.1. Tek Beslemeli Güç Sistemleri 80

9.5.1.1 Fazlar arası hata durumu. 80

9.5.1.2. Faz-toprak hatası 81

9.5.2. İki Besleme Girişli Sistemler. 86

9.5.2.1. Fazlar arası hatlar. 86

9.5.2.2 Faz-Toprak hataları 87

9.5.3. İlave koruma fonksiyonları 89

9.5.3.1. Kuplaj 89

9.5.4.  Açık Gözlü Şebekeler. 92

9.5.5. Kapalı Gözlü Şebekeler. 93

9.5.5.1. Diferansiyel Koruma. 93

9.5.6.2.Aşırı akım koruma ve yönlü lojik seçicilik. 94

9.6. BUSBAR Koruması 96

9.6.1. Hata Tipleri Ve Koruma Fonksiyonları 96

9.6.1.1. Faz arası ve faz-toprak hataları 96

9.7. Transförmatör Koruması 99

9.7.1. Korumanın Amacı 99

9.7.2. İşletmedeki  Zorlanmalar ve Hata Şekilleri 99

9.7.2.1 Aşırı yüklenme. 99

9.7.2.2. Kısa devre. 101

9.7.2.3. Tank hataları: 101

9.7.3. Transformatörün Devreye Alınması 105

9.7.3.1. Transformatörde 3-faz aşırı akım koruması 107

9.7.3.2 Kısa Devre Koruması 109

9.7.4. Yönlü Aşırı Akım Rölelerinin Açıklanması 112

9.7.4.1. Toprak hata yönlü koruma. 112

9.7.4.2. Transformatör Diferansiyel Koruma. 115

9.7.5. Transformatörlerde Toprak Hata Koruması 123

9.7.6. Transformatör Termik Aşırı Yük Koruması 128

9.7.9.1. Gaz etkisiyle çalışan röleler. 128

9.7.7. Transformatör Korumaları ile ilgili Örnekler. 131

9.8 Jeneratör Koruması 134

9.8.1. Jeneratör ve Jeneratör-Transformatör Üniteleri için. 135

Koruma Röleleri 135

9.8.1.1. Strator toprak hata koruması 135

9.8.1.2 Yönsüz toprak hata akımı rölesi 139

9.8.1.3 Yönlü toprak hata rölesi 140

9.8.1.4. Faz kısa devre koruması 141

9.8.1.5. Jeneratörün diferansiyel koruması 141

9.8.2. Jeneratör Koruması için tavsiye edilen ayar değerleri 144

9.9.  Motor Koruması 145

9.9.1. Termik Koruma. 145

9.9.2. Rotor Blokaj Koruması 145

9.9.3. Aşırı Akım Korumaları 145

9.9.4. Toprak Hata Korumaları 146

9.9.5. Düşük Gerilim Koruması 146

9.9.6. Motorun Diferansiyel Koruması 146

9.9.7. Akım Dengesizliği Koruması ANSI 46. 147

9.9.8. Motorda Meydana Gelebilecek Hata Tipleri 147

9.9.9. Besleme Sistemi Hataları 148

9.10. Motorun İç Hataları 149

9.10.1 Faz -faz kısa devreleri: 149

9.10.2. Aşırı Gerilimlere Karşı Koruma. 150

9.10.2.1 Aşırı Gerilimler. 150

9.10.3. Motordaki Hatalar. 151

9.11. Motorlarda Dış Etkilerin Neden Olduğu Hatalar. 153

9.11.1. Motor beslemesi ile ilgili hatalar. 153

9.11.2. Motor işletmesi sırasında meydana gelen dış hatalar . 159

9.11.2.1. Motorun yol alması: 159

9.11.2.2. Motorun kilitlenmesi 159

9.12 Kısa Devrelere Karşı Koruma. 161

9.12.1. Genel Bakış. 161

9.12.1.1. Termal davranış. 161

9.12.1.2. Elektro dinamik davranış. 162

9.12.2. Sigortalar. 163

9.12.3. Manyetik Kesiciler. 164

9.12.4. Aşırı Yüke Karşı Koruma. 166

9.12.4.1. Aşırı yük röleleri (termal ve ya elektronik). 168

9.13. Kondansatör Gruplarının Korunması 174

9.13.1 Hata Tipleri 174

9.13.1.1. Aşırı yüklenmeler. 176

9.13.1.2. Kısa devreler. 176

9.13.1.3. Gövde hataları 176

9.13.1.4. Kapasitör elemanı kısa devresi 177

9.13.2. Kapasitör Gruplarının Korunması ile ilgili Örnekler. 177

9.13.3. Aşırı Gerilimler. 179

9.13.3.1. Transiyen aşırı gerilimler : 180

9.13.3.2. Standart gerilim şekilleri 180

9.13.3.3. Güç frekansında aşırı gerilimler. 181

9.14 Aşırı Gerilime Karşı Koruma Cihazları 220

9.14.1. Koruma Seviyesi 220

9.14.1.1. Eklatörler veya kıvılcım atlatıcılar ile koruma. 221

9.14.1.2.  Parafudrlar. 223

9.15 Koruma Sistemi Seçim Rehberi 229

9.15.1. Jeneratör Korumaları 229

9.15.1.1. Nötrü düşük değerli direnç üzerinden topraklı küçük makinalar için minimum koruma  229

9.15.1.2. Nötrü düşük değerli direnç üzerinden topraklı küçük makinalar için alternatif koruma sistemi 231

9.15.1.3. Nötrü düşük/yüksek  değerli direnç üzerinden topraklı küçük makinalar için tavsiye edilen koruma sistemi 232

9.16. Kabloların Aşırı Yükle Kısa Devreye Karşı Korunması 235

9.16.1. Kabloların Aşırı Yüke Karşı Korunması 235

9.16.2. Kısa Devreye Karşı Koruma. 239

9.16.3 Koruma (PE), Nötr (N) ve Eşpotansiyel Bağlantı  İletkenleri 247

9.16.3.1. Nötr İletkenleri 247

9.16.4. Parafudrların Alçak Gerilim Tesislerinde Yerleştirilmesi 254

9.17. AG Sistemlerinde Aşırı Gerilime Karşı Koruma. 258

9.17.1. Aşırı Gerilim Koruma Cihazları 261

9.17.1.1. Parametrelerin Açıklanması 261

9.17.1.2.Yıldırıma ve Aşırı Gerilimlere Karşı Koruma Sistemleri 264

9.17.2. Yıldırım Deşarjı ve Zamana Bağlı Olarak Yıldırım Akımının Gelişimi 267

9.17.3. Yıldırım Akımının Şarjı 274

9.17.4. Yıldırım Koruma Seviyelerine göre Yıldırım Akım Parametrelerinin Tayini 279

9.18. Yıldırımdan Koruma Sisteminin Tasarımı 280

9.18.1.Hasar Riskinin Tayini ve Koruma Elemanlarının Seçimi 281

9.18.1.1.Risk yönetimi 281

9.18.1.2. Risk tayinin esasları 281

9.19. Yıldırımdan Koruma Sistemi 286

9.19.1. Harici Yıldırımdan Koruma Sistemi 288

9.19.1.1. Döner Küre Metodu -geometrik elektriksel model 289

9.19.1.2. Ağ (göz ) Metodu. 295

9.19.1.3. Koruma Açısı Metodu. 296

9.19.1.4. Çatı üzerinde bulunan yapılar için izole yıldırım yakalama sistemleri 302

9.19.3.  veya  Maksimum Akımları 304

9.19.4. Gerilim koruma saviyesi  Up. 305

9.19.5. Akım Kapasitesinin Belirlenmesi 306

9.19.6. (Up) Gerilim koruma seviyesinin tayini 309

9.20. Çok Seviyeli Koruma için Gereklilikler. 310

9.20.1. Aşırı Gerilimlere Karşı Koruma Cihazlarının Seçimi ve Tesis Edilmesi 310

9.20.1.1. Güç besleme sistemleri 310

9.20.2.  SPD‘lerin Teknik Karakteristikleri 312

9.20.2.1. Maksimum sürekli gerilim  U_C. 312

9.20.2.2. Darbe akımı I_imp. 312

9.20.2.3. Nominal deşarj akımı  In. 313

9.20.2.4. Gerilim koruma seviyesi  Up. 313

9.20.2.5. Kısa devre dayanım kapasitesi 314

9.20.2.6. U_C geriliminde Akan akımı söndürme kapasitesi I_fi 314

9.20.3. Koordinasyon. 314

9.20.4. TOV  Gerilim.. 315

9.20.5. Değişik sistemler için SPD‘lerin kullanımı 315

9.20.5.1. SPD cihazlarının TN sistemlerde kullanılması 316

9.20.5.2. TT sistemlerde SPD lerin kullanılması 319

9.20.5.3. IT sistemlerde SPD lerin kullanılması 321

9.20.6. SPD‘lerin bağlantı hatlarının uzunluğu. 324

9.20.6.1. IEC 60364-5-534 ye uygun olarak yapılan V şeklinde seri bağlantı 324

9.20.6.2. IEC 60364-5-534 e göre paralalel bağlama. 325

9.20.6.3. Toprak tarafında bağlantı hatlarının tasarımı 328

9.20.6.4. Faz tarafına kablo bağlantı hatlarının tasarımı 329

9.20.6.5. Kesitlerin değerleri ve darbe koruma cihazlarının artçı koruması 330

9.20.6.6. Yıldırımdan Koruma Bölgesi Kavramı 332