Giriş

Bu kitapçık 11 Mart 2011`deki Büyük Doğu Japonya Depremi ve Tsunami`nin doğrudan sebep olduğu Tokyo Elektrik Enerjisi Şirketi (TEPCO) tarafından işletilen Fukuşima Daiichi (Numara Bir) Nükleer Santralı`nda meydana gelen büyük çaplı nükleer felaketin yol açtığı hasarın yükünü sırtlanmayı sürdüren ve ondan oldukça etkilenmiş Japonyalar, bizden, dünyadaki tüm insanlara bir mesajdır. Bu kitapçığın hedef kitlesi, özellikle nükleer tesis inşaatlarının planlandığı ya da halen daha yürürlükte olan nükleer santralların olduğu ülkelerde yaşayan, Fukuşima benzeri bir durumun başlarına gelmesinden endişelenen insanlardır. Kitapçığın bu bölgelerde yaşayanlar ile çalışan sivil toplum kuruluşları (STK`lar) ve nükleer felaketleri önlemek ve gerçekleşmeleri durumunda zararlarını azaltmak için çalışan belediye yöneticileri ve çalışanları tarafından dağıtılacağını umuyoruz. Nükleer felaketin Fukuşima`yı vurmasından itibaren, bu bölgedeki deneyimleri Fukuşima`yı dünyanın dört bir yanından ziyarete gelen insanlarla Japonya`da ve uluslararası alanda gerçekleşen etkinliklerde proaktif olarak paylaştık. Henüz yeterli olmamakla birlikte, birçok insana felaket hakkındaki gerçekleri, felaketin şiddetini ve ondan doğan birçok karmaşık durumu aktarmayı başardık. Bu insanların birçoğu radyasyondan etkilenenlerin acı verici durumuna karşı endişe ve anlayış ile yaklaştı.

Ancak, bizi dikkatle dinleyen insanlardan artarak yükselen bir ses, ülkelerinde benzeri bir durumun yaşanmaması için ne yapılabileceğine dair bilgi talep ediyor. Bu da bize, felaketin denetimlerini paylaşmak kadar, bizi dinleyenlerin tüm bu deneyimlerin temelinde felaketi öngörmek ve engellemek için ne yapılması gerektiğini ile nükleer felaketin gerçekleştiği durumlarda zararları en aza indirmek için alınması gereken önlemleri tam olarak anlamasının da ne kadar önemli olduğunu gösterdi.

Mart 2015` de, Japonya hükümeti, Fukuşima Nükleer Santrali`nin 90 km kuzeyinde bulunan Miyagi ilçesi, Sendai Şehri`nde, önümüzdeki on yıl için dünyanın felaket risk azaltma çerçevesini oluşturacak "Hyogo-sonrası Eylem Çerçevesini (HFA2)" kabul edecekleri, 3. Dünya Felaket Risk Azaltma Konferansı`na ev sahipliği yapacak. Mevcut uluslararası felaket risk azaltma eylem ilkeleri Hyogo Eylem Çerçevesi (HFA) yalnızca nükleer felaketler gibi teknolojik kazalara, doğal kazalar ile birlikte gerçekleşirse cevap verebiliyor. Ancak, gerçekte, hiçbir ulusal ajans nükleer felaketler gibi büyük ölçekli teknolojik kazaların önlenmesi ya da olması durumunda yapılacaklar konusunda uzmanlaşmış değil. Yani, bugüne kadar böyle büyük tehlikeler ile ilişkili risklerin tanımlanması ya da gerekli tahliye planları, acil durum kurtarma planları, iyileşme veya tazminat gibi konularda uzman ve kurumsallaşmış bir yaklaşım geliştirmemişlerdi. Bu açıdan uluslararası anlamda yetersiz deneyimin olduğunu ve bu durumlara karşı reformun gerektiğini savunuyorduk. HFA2`nin taslak yazım aşamasında insan kaynaklı riskler ile tetiklenmiş felaketleri de bağımsız bir şekilde kapsayacağını duymaktan dolayı memnunuz.

Ancak, ekonominin giderek küreselleşen doğasından ötürü, dünyadaki üretim ağları gittikçe daha çok "gelişmekte olan ülkeler" olarak görülen yerlerde toplanıyor. Gelişmekte olan ülkelerdeki bu üretimi desteklemek için gerekli olan enerjiyi sağlamak amacıyla "gelişmiş ülkelerden" nükleer santrallerin ihraç edilmek için hazırlandığı çok açıktır. Tüm bunlar gelişmiş ülkelerde yeni nükleer santralların inşasının zorluklarla dolu olduğu gerçeğine rağmen yapılmaktadır. Düşünmesi bile korkutucu ancak kaçınılmaz olan bir sonraki nükleer santral kazası ve nükleer felaket yeni yapılmış nükleer santrallara sahip, bir bölgede gerçekleşerek etrafındaki bölgeleri ve komşu ülkeleri de bir karmaşanın içine sürükleyebilir.

Fukuşima nükleer felaketi olduğunda, nükleer enerji ve radyoaktivitenin ne olduğuna dair temel bilgi eksikliğimizin yanı sıra, Çernobil ve Three Mile Adası deneyimlerinden de yeterince yararlanamamıştık. Önleyici ve hafifletici önlemleri tam olarak anlayamamış bir şekilde, şaşkına dönmüş ve birçok problemle karşılaşmıştık. Bu kitapçığı da kimsenin aynı acı deneyimi yaşamaması için, Fukuşima deneyimlerini paylaştığımız insanların sorduğu "ne yapmalıyız" sorusuna cevap olma umuduyla hazırladık.

Uzman olmayanlara yönelik olarak hazırlanmış bu kitapçık, Fukuşima`daki deneyimleri temel alarak ve Fukuşima sakinlerinin bakış açısıyla, nükleer kazalar ve nükleer santrallar ile nasıl baş edileceği ile ilgilidir. Bu kitapçığın tümü pek çok farklı dile çevrilecek ve basılacak; umuyoruz ki birçok insan tarafından okunur ve nükleer enerji ile ilgili eylem için önemli bir kıstas halini alır.

Sunuş

TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası (EMO), Türkiye`de elektrik enerjisi üretimi için yapılan tüm çalışmalarda, halkın yararını gözeten araştırmalar yapmayı, bu araştırmaların sonuçlarını kamuoyu ile paylaşmayı, böylece vatandaşların en önemli gereksinimlerinden olan elektrik enerjisinin üretilmesinde toplum bilincinin yüksek seviyede tutulmasını amaçlamaktadır. Elektrik Mühendisleri Odası kendisini elektrik enerjisi konusunda toplumun genel yararlarını korumakla görevli kabul etmektedir. Bu görevini yerine getirirken elektriğin insan yaşamı ve toplumun genel gereksinimi için vazgeçilemez konumda ve kullanımının bir insan hakkı olduğunu kabul eder. Bu anlamda dünyadaki kısıtlı doğal kaynakların bu gereksinimin temini konusunda nasıl kullanılması gerektiği hususunda araştırmalar yaparak toplumsal çıkarlar ile kaynak kullanımı arasındaki ilişkinin olabilecek en rasyonel şekilde kullanılabilmesi yönünde fikirler üretir. 

Dünya pratiğinden hareketle, nükleer santralların Türkiye`deki tarihçesi çerçevesinde, yapılmasına bir kez daha Devletçe karar verilen Akkuyu santrali yapım anlaşması hakkında detaylı incelemeler yapılarak konunun yeniden kamuoyunun gündemine getirilmesine çalışılmıştır. Ülkemizde özellikle son yıllarda uygulanan yeni liberal politikalar; elektrik enerji sektöründe yoğun özelleştirmeler, sektörün piyasalaşması, elektrikle ilgili kamu sektörünün tasfiyesi ve piyasa talepleri doğrultusunda yeniden yapılanması ve hükümetlerin kendi yapılanma kriterlerine de uygun olmayan gündelik sonuçlar doğurmuştur. Bu kapsamda tüm dünyada bir kamu hizmeti olarak tariflenen elektrik enerjisi ülkemizde bir piyasa aracı olarak görülmeye başlanmıştır.

Gelinen noktada enerjide kaynak planlaması ve kamu hizmeti kriterleri yerine, yüksek kârlılık vaat eden sektörde çıkar gruplarının tercihi ve baskılaması ile enerji tercihleri yapılmaktadır. Nükleer enerji tercihi de hükümetin halkın görüş ve önerilerini almadan verdiği kararlar ve bu alanda faaliyet gösteren uluslararası çıkar çevrelerinin çabalarıyla ülkemiz gündemine sokulmuştur. Her gündeme getirilişinde "yoksa karanlıkta kalırız", "ucuzdur", "güvenlidir", "artan enerji ihtiyacı nedeniyle mecburuz", "dünya nükleer kullanıyor" vb. argümanlar kullanılmıştır. Nükleer elektrik enerjisi uygulamalarının "İnsanlığın enerji gereksinimi tamamıyla çözecek", "sayaçsız elektrik dönemi başlıyor" şeklindeki sloganlarla desteklendiği büyülü ve ışıltılı dönemlerinin ardından yaşanan kazalar, atık sorunları nedenleriyle kuşkular oluşmaya ve bunun sonucunda da nükleer enerji tartışılmaya ve itirazlar yükselmeye başlamıştır. 

Elektrik Mühendisleri Odası kurulduğu tarihlerden itibaren nükleer enerji konusundaki tartışmalara taraf olmuş ve bu konuda detaylı görüşler açıklamıştır. Söylediklerinin tümünde halk ve toplum yararına bir bakış açısı olduğu gözlenmektedir. EMO tarafından yapılan nükleer santral incelemelerinde doğal kaynakların rasyonel kullanımı, maliyet, arz talep açısından gereklilik, yer seçimi, teknik gereklilikler ve benzeri tüm yanları ile konu irdelenmiştir. 

Elektrik Mühendisleri Odası, nükleer santral yapımının toplumsal yarar açısından gerekli olmadığını savunmaktadır. Nükleer endüstri gizliliğin egemen olduğu, denetime kapalı, şeffaf olmayan bir enerji türüdür. Nükleer santralların yapımına toplumlar değil devletler karar vermektedir. Kapitalist üretim biçimlerindeki dönüşüm stratejileri sanayileşmenin temel girdisi olan enerji tercihlerini de etkilemektedir. Ülkelerin nükleer santral tercihlerindeki dönemsel ilgileri ve vazgeçişleri enerji-ekonomi denklemi içinde görmek mümkündür.

Bu nedenle Odamız "FUKUŞİMA`DAN 10 DERS Riskleri azaltmak ve toplumları nükleer felaketlerden korumak" isimli kitapçığı İngilizce`den çevirerek ücretsiz olarak dağıtılmasına karar vermiştir. Yayında emeği geçenlere ve yayın iznini vereN "Fukuşima Kitapçığı Yayın Komitesi"ne teşekkür ederiz.

Saygılarımla

Hüseyin YEŞİL

EMO 44. Dönem Yönetim Kurulu Başkanı

Nisan 2015

İçindekiler

Giriş 7

1.Bölüm: Nükleer Enerji Nedir, Radyoaktivite Nedir? 9

2.Bölüm: Fukuşima`da Olanlar Ve Öğrenilen 10 Ders 17

• 2.1- "Nükleer Enerji Güvenlidir" Propagandasına Kanmayın

• 2.2- Acil Durumda, Temel Öneri Kaçmaktır

• 2.3- Bilgiye Erişim Ve Kayıtları Bırakmak Hayatidir

• 2.4- Felaketten Etkilenenlerin Kapsamlı Bir Sağlık Taramasına Ve Bilgi İfşasına Hakkı Vardır

• 2.5- Besin Güvenliğini Sağlamak Ve Tarım, Ormancılık Ve Balıkçılık Endüstrilerini Korumak İçin, Vatandaşlar Ölçümlere Katılmalıdır. Bilgi İfşası Yine Hayatidir.

• 2.6- Tamamıyla Arınma Mümkün Değildir

• 2.7- Çalışanlara Daha İyi Tedavi Ve Sağlık Hizmeti Verilmedikçe Kaza Sonuçlandırılamaz

• 2.8- Etkilenenlerin Dahil Olduğu Toplumun Ve Gündelik Yaşamların

Yeniden İnşası Önemlidir

• 2.9- Kazadan Etkilenenlere Kanunlara Ve Onları Korumak İçin Düzenlenen Yasaların Uygulanmasına Katılım Çağrısı Yapılması

• 2.10- Tazminat Giderleri Vergi Ödeyenlerin Üzerine Yüklenir

3.Bölüm: Uluslararası Kanun Ve Felaket Risk Azaltma Çerçevesi 57

Sonsöz 64